Prof. Jarosław Modzelewski
Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie.
Spory dotyczące granic poszczególnych dyscyplin sztuk plastycznych nie nadążają już za rytmem innowacji technologicznych. Artyści anektują kolejne media mierząc się przy ich pomocy zarówno z odwiecznymi jak i całkowicie nowymi pytaniami i problemami. Pojęcie warsztatu znaczyć może umiejętność kładzenia laserunków, ale też zdolność do montażu filmu czy zastosowania światła w przestrzeni. W zasadzie nic się nie zmieniło: artysta sprawny technicznie znajdzie i skutecznie zastosuje takie narzędzia, które pozwolą mu najpełniej wyrazić jego myśl. Idea wymaga od artysty poszukiwania właściwego języka i doprowadzenia go do doskonałości. Może się to realizować w obrębie konwencji albo też ją przekraczać, choć sam fakt przekroczenia nie wystarcza i nie daje gwarancji twórczego sukcesu. Pani Katarzyna Kujawska nazywa swoje realizacje malarstwem w przestrzeni. Rezygnując z konwencji, której podstawą jest pytanie o trzeci wymiar w obrębie dwóch wymiarów płaszczyzny obrazu, i którą nazywamy malarstwem, artystka przenosi to pytanie w samą realną przestrzeń. Zamiast malować obraz, realizuje go w rzeczywistości trzech wymiarów. (Trzeba tu podkreślić, że doświadczenie malowania było dla artystki punktem wyjścia). Nie jest to oczywiście przeniesienie dosłowne, Katarzyna Kujawska rozumie przestrzeń i ją czuje, jest świadoma faktu, że przestrzeń jest przedmiotem poznania zarówno dla zmysłów jak i rozumu. Jej prace nawiązują swoją oszczędnością, czystością i przejrzystością koncepcji do nurtu geometrycznego i minimalistycznego. Konsekwencją takiej postawy estetycznej jest skupienie się na samej esencji sztuki, na jej abstrakcyjnym rdzeniu. Kolor, światło, podział przestrzeni, proporcje, wzajemne relacje elementów kompozycji, to składowe tej wizualnej gramatyki. Służy ona do konstruowania przestrzeni, która coś znaczy. Nie jest, bowiem zamiarem pani Kujawskiej tylko chłodna analiza zasad budowy dzieła. W przestrzeni, którą organizuje, szuka ona tego szczególnego stanu, który porusza emocje odbiorcy i wyrywa go z obojętności.
Używane przez artystkę środki to podstawowe figury geometryczne: kwadrat, koło, trójkąt, kolory: błękit, czerwień, żółć, biel i czerń, przedmioty: kolumna, draperia, stół, okno sugerowane światłem. Jest w tym zbiorze silnie odczuwany duch klasyczności, potrzeba dążenia do harmonii i ładu. Katarzyna Kujawska kreuje miejsce, które w odbiorcy wywołuje poczucie przebywania w jakiejś szczególnej przestrzeni obdarzonej magicznym działaniem. To nic innego jak intuicyjne przywołanie pitagorejskiej wiary w moc liczby, proporcji i doskonałego podziału, którymi oddziaływują idealnie skonstruowane budowle. Ruch i dźwięk należą do przestrzeni, oglądając wnętrze świątyni zmieniamy nieustannie punkt widzenia i poddajemy się rytmowi konstrukcji. Tym elementem ruchu współtworzącego klimat wnętrza bywa w pracach pani Kujawskiej ekran monitora. Jego użycie to nie tylko przywołanie medium, które stało się nam bliższe niż obraz, ale także wprowadzenie w przestrzeń pewnej formy iluzji, nierealności. Transmitowany łuk sklepienia jest przekazem rzeczywistości i jednocześnie, w tej samej chwili nieprawdą, złudzeniem, bo przecież wiemy, że “telewizja kłamie”.
To zderzenie elementów klasycznych, nawiązujących do doświadczeń sztuki minimalistycznej z niepokojącą i dwuznaczną funkcją monitora i zapisu video wydaje mi się mocnym atutem realizacji Katarzyny Kujawskiej. Tym bardziej, że zawsze wychodzi ona od głębokiego zrozumienia i przeżycia miejsca, w którym tworzy swoje prace. Pozwala jej to uniknąć schematycznego powtarzania tych samych działań i jednocześnie zachować własny, czytelny charakter swoich instalacji.
Od dyplomu w 1997 roku pani Kujawska konsekwentnie uprawia swoje malarstwo w przestrzeni biorąc udział w wystawach w Polsce i za granicą. Każda realizacja jest dla niej nowym wyzwaniem wobec innego wnętrza, nowym poszukiwaniem miejsca idealnego. Ten wymóg każdorazowego kreowania określonej przestrzeni staje się wymaganiem doskonałości warsztatowej szczególnego rodzaju. Jak w przypadku każdego artysty pomocni są mistrzowie, na których doświadczeniu można się oprzeć. Dla pani Kujawskiej są nimi Antoni Mikołajczyk, Jerzy Kałucki i Jarosław Kozłowski. W twórczości każdego z tych artystów dostrzec można wątek, który artystka rozwija wzbogacając go o swoją intuicję i rozumienie przestrzeni. Nie są to jedyni artyści, z którymi prowadzi dialog Katarzyna Kujawska. W pracy pisemnej zatytułowanej “Miejsca idealne” przedstawia twórczość innej trójki artystów, których dzieła są jej bliskie: Rachel Whiteread, Anish Kapoor i Anyja Gallaccio.
Nadawanie przestrzeni formy, materializowanie pustki, operowanie kolorem, światłem, refleksem, to niektóre z obszarów zainteresowań tych artystów istotne dla autorki. Oprócz przyjrzenia się sztuce wyżej wymienionej trójki twórców, praca pisemna skupia się na przeglądzie podejścia do przestrzeni w sztuce ubiegłego wieku i podłożem teoretycznym tego kluczowego procesu przechodzenia od płaszczyzny do przestrzeni traktowanej jako składnik dzieła sztuki. Autorka dokonuje także przeglądu swoich własnych realizacji. Uzasadnia wybór stosowanych przez siebie form i kolorów kładąc nacisk na malarskie źródła podejmowanych decyzji. W każdym przypadku silnie podkreślona jest inspirująca rola zastanej w galerii przestrzeni, światła czy istotnych detali. Praca pisemna jest próbą zdefiniowania artystycznych zainteresowań Katarzyny Kujawskiej i ulokowania ich na tle działań ważnych dla niej artystów współczesnych. Świadczy to o poczuciu wspólnoty z nurtem sztuki oszczędnej w środkach, ale również nasyconej pierwiastkiem zmysłowym, próbującej mierzyć się z ważnymi problemami czasu, przemijania czy piękna. Ta ostatnia kategoria, choć może nie przywoływana przez artystkę, a nawet w jednej z prac świadomie eliminowana (Arsenał 1999), wydaje mi się być dla niej ważna jako wyzwanie w przyszłej pracy. Myślę tu nie o estetycznej, udanej i rozpoznawalnej urodzie dzieł, ale o pięknie trudnym, nienazywalnym. Prace pani Katarzyny Kujawskiej lokują się w nurcie sztuki, w którym kategoria piękna może zaistnieć dzięki współdziałaniu rzeczywistości realnej przestrzeni z intelektem i intuicją artysty. Katarzyna Kujawska już na tę ścieżkę wkroczyła.
Jej twórcza aktywność jest z pewnością dużym atutem w pracy dydaktycznej. Jako asystent w pracowni rysunku współpracuje przy realizacji programu. Nauka w Akademii zachowuje wciąż, na szczęście, charakter studiów w pracowni mistrzowskiej. Doświadczenia asystenta bywają tym pierwszym wzorcem, do którego porównują się studenci. Dorobek pani Katarzyny Kujawskiej, jej artystyczne wybory, są pozornie odległe od klasycznie pojmowanego studiowania rysunku, ale z pewnością mogą owocować otwartością i odwagą w podejściu do problemów, z którymi borykają się studenci. Biorąc to pod uwagę, a także poziom pracy pisemnej i przede wszystkim dorobek artystyczny pani Katarzyny Kujawskiej uważam, że w pełni zasługuje ona na przyznanie kwalifikacji I stopnia.
Jarosław Modzelewski